از زمانی که تصمیم به دایر کردن مدرسه گرفتم همواره سعی در مطالعه و پرس و جو در مورد آموزش مدارس موفق داخل و خارج از ایران بودم. از دوستانی که فرزندشان در مدارس خارج از کشور تحصیل می کردند از چگونگی آموزش و محتوای کتاب ها می پرسیدم و سعی می کردم ایده بگیرم در حد امکانات موجود ! یادم هست فرزند یکی از آشنایان که در آمریکا درس می خواند روزی در حین مکالمه تلفنی و پرسش های من ، گفت که امروز زنگ کتابخانه داشتیم ! برای تحقیق و مطالعه. همانجا این ایده به ذهنم رسید که می شود جهت علاقمند کردن بچه ها به کتاب و کتابخوانی زنگ کتابخانه داشت و بچه ها را در آن زنگ به کتابخانه شهر برد . که خوشبختانه اکنون این زنگ در مدرسه دارالفنون جا افتاده و مورد استقبال دانش آموزان قرار گرفته است.
پیرو همین انگیزه ی ایده گرفتن، در مورد نظام های آموزسی دنیا مطالعه می کنم که به نکات جالب و غالبا حسرت برانگیزی برمیخورم. همواره معتقدم هیچ فرد یا هیچ قومی بزرگ نمی شود مگر انکه فکر بزرگی داشته باشد. یکی از نظام های موفق دنیا در امر آموزش و پرورش کشور فنلاند می باشد. در این مقاله میخواهیم سیری کوتاه بر روند نظام آموزشی فنلاند داشته باشیم. باشد که ما هم به سمت آموزش آگاهانه برویم.
براساس تحقیقی که اخیراً انجام شد، فنلاند بهترین سیستم آموزشی جهان را دارد. این کشور از سال 2000 تا 2018 با رشدی چشمگیر توانست خود را به صدر جدول بهترین سیستم‌های آموزشی جهان برساند.. البته این صدرنشینی، معلول معیارها و پارامترهای تازه‌ای بود که کشورها را از لحاظ کیفیت آموزشی رتبه بندی می‌کرد..
فنلاند
فنلاند، کشوری است در شمال اروپا. این کشور نزدیک 5 و نیم میلیون نفر جمعیت دارد و پایتخت آن هلسینکی است. واحد پول این کشور یورو است. فنلاند همسایه سوئد است. فنلاند از نظر جمعیت کم‌تراکُم‌ترین کشور در اتحادیه اروپا به‌شمار می‌آید.
جالب است بدانید فنلاند از قرن دوازدهم تا آغاز قرن نوزدهم جزئی از سوئد بود و پس از آن در دوره‌ای تبدیل به یک دوک‌نشین بزرگ خودگردان در امپراتوری روسیه شد و این وضعیت تا انقلاب روسیه ادامه یافت.
نظام آموزشی فنلاند به عنوان یکی از بهترین نظام آموزشی دنیا شناخته می‌شود. نظام آموزشی فنلاند سیستمی برابرطلب بدون هیچ گونه شهریه‌ای است. در قانون این کشور آمده است که آموزش شهروندان باید تا مقاطع بالا بدون هزینه و رایگان باشد. در مدرسه به دانش آموزان تمام وقت نهار رایگان داده می‌شود.
سال‌ها قبل نظام آموزشی فنلاند نیازمند اصلاحات بنیادین بود. برنامه‌ای که به این منظور تدوین شد، بازگشت به اصول را در رأس امور قرار داده بود. هدف این اصلاحات دستیابی به نمرات عالی یا بالابردن سطح نمرات نبود، بلکه ایجاد محیط و امکانات آموزشی برابر و عادلانه برای همه بود. از دهه 1980 میلادی اصول زیر در نظام آموزشی فنلاند جایگاه ویژه‌ای پیدا کرد:
- آموزش، باید ابزاری در خدمت تعدیل نابرابری اجتماعی باشد
- غذا برای همه دانش آموزان رایگان باشد
- دسترسی دانش آموزان به خدمات پزشکی تسهیل شود
- مشاوره فیزیولوژیکی به دانش آموزان داده شود تا سالم‌تر بار بیایند
- راهنمایی اختصاصی فردی برای دانش آموزان در نظر گرفته شود
کار فردی در یک محیط عمومی عادلانه، روش آموزش فنلاندی‌ها است.
بسیاری از سیستم‌های مدرسه در کشورهای دیگر به شدت نگران افزایش نمرات تست و درک مطلب در ریاضی و علوم هستند. آنها چیزی به اسم یک دانش‌آموز شاد، پرتحرک و سالم و محیط یادگیری خوب را فراموش می‌کنند؛ اما فنلاند دریافته است که چنین روشی، اشتباه است.
نگاهی به مدارس فنلاند
برنامه‌های آموزش پیش دبستانی عمدتاً در مهدکودک‌ها به کودکان رده‌های سنی 0 تا 6 سال ارائه می‌گردد. علاوه براین، مراکز مراقبتی روزانه خانوادگی نیز جهت نگهداری و مراقبت از کودکانِ مادران شاغل دایر هستند. کودکان رده‌های سنی 6 تا 7 سال نیز قادر به پیگیری آموزش خود در مراکز پیش دبستانی یا مدارس جامع‌اند. مدارس جامع، مدارسی هستند که آموزش در آن 9 سال طول می‌کشد. مقطع تکمیلی متوسطه در فنلاند، LUKIO نام دارد که سه سال طول می‌کشد. سرانجام به آزمون نهایی سراسری منتهی می‌گردد
آزمون سراسری؟َ!
در فنلاند، چیزی به نام آزمون‌های استاندارد یا کنکور وجود ندارد. تنها استثنا آنها چیزی به نام آزمون «ماتریکولیشن» ملی است که آزمون اختیاری برای دانش آموزان در پایان دوره دبیرستان عالی است. همه کودکان در سراسر فنلاند با سیستم درجه بندی توسط معلمین آموزش دیده، به مقطع بالاتر می‌روند. پیگیری روند پیشرفت توسط وزارت آموزش و پرورش انجام می‌شود. به این صورت که گروه‌هایی کوچک از کارشناسان را در هر مدرسه قرار می‌دهد و آنها روند دانش آموزان را کنترل می‌کنند و عیب و ایرادات آن را بررسی می‌کنند.
فنلاندی‌ها اعتقاد زیادی به کیفیت و میزان خواب دارند. دانش آموزان فنلاندی اولین کلاس درس را حدود ساعت 9 تا 9:45 صبح آغاز می‌کنند تا به خوبی خوابیده باشند. آنها بین ساعت 2 تا 2:45 تعطیل می‌شوند. مدت زمان استراحت بین کلاس‌ها در مدارس فنلاندع نسبتاً زیاد است.
در فنلاند تمام معلم‌ها باید مدرک کارشناسی ارشد در رشته مربوطه داشته باشند تا بتوانند به عنوان معلم مشغول به کار شوند. دوره‌های تربیت معلم یکی از سخت‌ترین و مهم‌ترین دوره‌های آموزشی در کشور فنلاند محسوب می‌شوند. همچنین هیچ سیستمی در فنلاند برای ارزیابی عملکرد معلم‌ها وجود ندارد. همانطور که گفتیم پاسخگویی زمانی لازم است که احساس مسئولیت کمرنگ می‌شوند و نظام آموزشی فنلاند مانع این امر است.
با یک معلم باش!
تعداد معلم‌ها و دانش آموزان در فنلاند کمتر از سایر کشورها است. معمولاً دانش آموزان فنلاندی (اگر اتفاق خاصی پیش نیاید!) حدود شش سال تحصیلی را با یک معلم سپری می‌کنند. در این دوران معلم جایگاه یک مربی (کوچ) همراه یا یکی از اعضای خانواده را به دست می‌آورد. بدین ترتیب اعتماد دوجانبه و پیوندی عمیق برقرار می‌شود که بر اساس آن هردو طرف یکدیگر را به خوبی می‌شناسند و به هم احترام می‌گذارند.
دانش آموزان فنلاندی وقتی هفت‌ساله هستند مدرسه را شروع می‌کنند. فنلاندی‌ها در مقایسه با بسیاری از کشورهای صنعتی دیرتر به مدرسه می‌روند. دوره آموزش اجباری در این کشور 9 سال است و پس از کلاس نهم یا 16 سالگی، ادامه تحصیل به تصمیم شخصی نوجوانان بستگی دارد. (اختیاری است)دست اندرکاران فنلاندی این حس که «دانش آموزان خیال کنند در زندان گرفتار شده‌اند» را به شدت کاهش داده‌اند و همه چیز را برای آنها اختیاری کرده‌اند. فقط به آنها یاد داده می‌شود که هرچیزی با «آموزش» ممکن می‌شود؛ بنابراین آنها مشتاقانه به دنبال یادگیری و علم و دانش می‌روند. در فنلاند پس از دوره دبیرستان یک دوره آموزشی سه ساله وجود دارد که دانش آموزان را برای رفتن به دانشگاه آماده می‌کند؛ اما دانش آموزانی که تمایلی به ادامه تحصیل در دانشگاه ندارند، می‌توانند وارد یک دوره سه ساله حرفه‌ای شوند که آنها را برای مشاغل مختلف آماده می‌کند.
در مدارس فنلاند استرس تا حد زیادی کم شده است. گروه بندی‌های غیرضروری حذف شده و دانش آموزان توجه بیشتری از مسئولین مدرسه‌شان دریافت می‌کنند. دانش آموزان تایم‌های متفاوتی را برای خوردن، فعالیت‌های خلاقانه و آرامش در اختیار دارند. در طول روز بازه‌های زمانی 15 تا 20 دقیقه‌ای برای بلند شدن، تحرک، نرمش و هواخوری دانش آموزان پیش بینی شده است. برای معلم‌ها نیز اتاق‌هایی در نظر گرفته شده است تا در آن استراحت کنند و با سایرین روابط اجتماعی داشته باشند تا از خمودی و سستی جلوگیری شود.
در حالی که اکثر آمریکایی‌ها و دیگر کشورها سیستم آموزشی را به عنوان یک رقابت بزرگ می‌بینند، فنلاندی‌ها نگاهی متفاوت به آموزش دارند. آنها معتقدند: «برندگان واقعی رقابت نمی‌کنند»
جالب است که این نگرش آنها را در رأس نظام‌های آموزشی برتر دنیا قرار داده است. در سیستم آموزشی فنلاند نگرانی به جای «رقابت» بر «عدم همکاری» سوئیچ شده است. هیچ لیستی از مدارس برتر و معلمان برتر و دانش آموزان برتر وجود ندارد. مدارس فنلاند رقابتی نیست و بیشتر مبتنی بر همکاری است. همکاری از نوع «قایقی که همه در آن نشسته‌اند و اگر کسی آن را سوراخ کند، همه غرق خواهند شد.»
آغاز تغییر در نظام آموزشی فنلاند
از سال 2016، تمام مدارس فنلاند، نظام آموزشی جدیدی با عنوان «یادگیری پدیده محور» در پیش گرفتند. برای نمونه، دانش آموزان کلاس چهارم یک مدرسه علاقه دارند تا همراه با معلم‌های خود تاریخ تکامل تلفن‌های هوشمند را بررسی کنند. برای بررسی این موضوع، وقتی صحبت از این می‌شود که چرا مردم از تلفن همراه استفاده می‌کنند، ریاضیات و آمار به کار گرفته می‌شوند و برای فهمیدن اینکه پیامک چگونه شیوه نگارش مردم را تغییر داده پای ادبیات به میان می‌آید. به این ترتیب، دانش‌آموزان به سرعت با موضوع ارتباط برقرار می‌کنند.
در این برنامه جدید، کلاس یا مواد درسی وجود نخواهند داشت و جای آنها را «برنامه موضوعی» خواهد گرفت؛ یعنی برنامه‌هایی که با روند یادگیری کودکان سازگارند.
در نظام آموزشی سنتی، کودکان به کلاس‌های مختلف می‌روند و برای مثال اول ریاضی دارند، بعد علوم و بعد ادبیات؛ اما در نظام جدید دانش‌آموزان به جای اینکه موضوعات مختلف را منفک از هم یاد بگیرند، حود نقش فعالی خواهند داشت و در برنامه‌ریزی مشارکت می‌کنند.
در نظام آموزشی تازه و در دنیای کنونی، مردم نیاز به تفکر چند وجهی دارند تا بتوانند مسئله را از زوایای مختلف ببینند و از ابزارهای مختلف برای حل آن استفاده کنند. این تغییرات برای آماده کردن کودکان برای چنین چیزی است.
آموزش مسئولیت پذیری
پاسخگویی چیزی است که وقتی مسئولیتی از بین رفته است، باید وجود داشته باشد. حال آنکه در مدارس فنلاند یاددهی مهارت «مسئولیت پذیری» چنان از اهمیت بالایی برخوردار است که چیزی به اسم تکلیف یا پاسخگویی وجود ندارد. در حقیقت ما تکالیف مان را برای این انجام می‌دادیم که به معلم اثبات کنیم درس‌هایمان را خوانده‌ایم. در فنلاند اما همه چیز بر پایه اعتماد و مسئولیت پذیری است.
میزان تکالیف و فعالیت‌های خارج از مدرسه در فنلاند از هر جای دیگر جهان کمتر است. در عوض بازدهی آنها در مدرسه به شدت زیاد است. دانش آموزان فنلاندی هرشب تنها نیم ساعت از وقتشان را صرف انجام امور مربوط به مدرسه می‌کنند. این دانش آموزان تمام دانش لازم را بدون نیاز به تحمل استرس ناشی از تلاش برای بهترین بودن، در محیط مدرسه می‌آموزند. آنها بدون نگرانی درباره نمرات می‌توانند به عنوان یک انسان آموزش ببینند و رشد کنند.
گردآورنده : محمدرضا کیانی امیری